Lịch sử thành văn của trọn một thiên niên kỷ vừa  qua, giới sử học chúng  ta đã quan tâm nhiều và chủ yếu  đến  một lịch  sử giữ nước  mà chưa thật quan tâm đúng  mức đến  một lịch  sử dựng nước, trong đó có lịch  sử trị nước (quản lý đất nước)  gắn liền với vai trò và đóng góp của các triều đại phong kiến Việt Nam. Có thể cũng vì thế và qua cái lăng kính  ấy, triều Nguyễn – triều đại phong kiến  cuối cùng của Việt Nam kéo dài gần  một thế  kỷ có chủ quyền (1802-1884)  và hơn nửa thế kỷ tiếp theo là cái bóng của chế  độ thuộc  địa  (1884-1945)  chỉ còn được nhìn nhận trong sắc màu ảm đạm của một chế  độ chính trị thối nát với những triều vua phản  bội dân tộc đồng  lõa với ngoại  bang. Chế  độ phong kiến ấy đã trở thành  một trong hai đối tượng  trong cương lĩnh chính  trị của cuộc cách mạng dân tộc dân chủ “phản  đế – phản phong”. Triều đại ấy thường chỉ  nhận  được  một cách  đánh  giá: sự phủ nhận, đồng  nghĩa  với những gì xấu xa, đáng bị nguyền rủa. Điều này cũng  làm cho những dấu tích vật chất  (mà  thực  chất  là một  phần di sản văn hóa dân tộc)  gắn liền với triều đại này đã bị hủy hoại  hay để mai một khá lâu.

Nhưng chính sự nghiệp xây dựng  đất  nước  và đặc biệt  là tư duy của công cuộc đổi mới kể từ giữa  thập  kỷ 80 của thế  kỷ này đã đòi hỏi và kích thích  một cái nhìn  thực hơn về quá khứ gần  gũi với thời đại chúng  ta là triều Nguyễn. Thực ra, đó là sự nhìn  nhận  lại toàn bộ thế kỷ kề cận với thế kỷ XX. Và người  ta càng  nhận  thấy  rằng cái thế  kỷ XIX ấy giống  như cái bản lề, cái cầu  nối giữa  xã hội truyền thống và hiện đại trong những điều kiện  thử thách  ác liệt  của sự áp đặt chế  độ thực dân đến từ bên ngoài.